Natuurfotograaf Marc De Schuyter

Als er één plek is waar je je fotografisch volledig kan uitleven, dan is het wel het bos. Noem het gerust een zijtak van landschapsfotografie, maar dan met bomen als onderwerp. Storende menselijke elementen zijn er nauwelijks en in nagenoeg alle lichtomstandigheden kan je in het bos sfeervolle beelden maken.

Artikel verschenen in Shoot nr 70- maart 2019

Het bos is per definitie een verzameling van bomen en struiken. Door de grootte, schikking en vorm van deze ontstaat een geheel eigen landschap. Het dichte bladerdek en de stammen van de bomen zorgen niet enkel voor een belemmering van je zicht en licht, maar ook voor een bijzonder drukke en soms chaotische omgeving. Net in die ogenschijnlijke chaos is het aan de fotograaf om een goede compositie te vinden die orde en rust schept. Het volstaat bijgevolg niet om je camera zomaar op de bomen te richten en lukraak te schieten in de hoop dat hier iets leuks uit ontstaat. Ga op zoek naar kleurpaletten en vormen, dat zijn de bondgenoten van een goede compositie.

Een van de belangrijkste succesfactoren is een goede kennis van het bos. Hoe meer je een plek bezoekt, des te vertrouwder je er wordt. Gaandeweg zul je meer details opmerken. Let er bij herhaaldelijk bezoek op welke effecten de lichtomstandigheden op het bos hebben. Verschillende soorten licht zorgen telkens voor een andere sfeer in het bos.

Van nature is er door het dichte bladerdek geen overschot van licht in het bos. Bovendien wil je de ISO-instelling vanwege de beeldkwaliteit zo laag mogelijk houden. Dit vereist dus langere belichtingstijden, vooral als het diafragma flink wordt dichtgedraaid. En met een polafilter voor je lens worden die nog langer. Het gebruik van een statief is dus al snel een noodzaak.

Abstraheren uit de chaos

Met vrijwel ieder objectief kan je aan de slag. Van supergroothoek tot extreme telelens, met alle brandpunten kan je beelden maken, maar elke brandpuntsafstand zorgt voor een eigen weergave. Het samendrukkend effect van een telelens geeft bijvoorbeeld een beeld waarin je slechts een klein deel van je omgeving kan inkaderen. Dat is een manier om uit de chaos een beeld te maken waarin meer wordt weggelaten dan toegevoegd. Je wordt gedwongen om kritisch te kadreren tot je iets in je zoeker ziet dat je aanstaat. Die strenge selectie levert een rustiger beeld op. Een strakke uitsnede van een uitstekende tak of een beeldvullende compositie van een verzameling boomstammen, gecomprimeerd door het perspectief van een telelens zijn klassieke voorbeelden.

Telelensfoto’s zorgen sowieso voor abstractie, waarbij je zo ver kunt gaan als je zelf wilt. Dat effect kun je versterken met een grote diafragmaopening, waarmee je selectief kunt scherpstellen op dat ene punt van interesse. Dankzij de beperkte scherptediepte verdoezelt de niet interessante beeldinformatie dan in een mooie onscherpte. Ook langere belichtingstijden en bewuste bewegingsonscherpte zijn manieren om te abstraheren.

Andere objectieven, andere beelden

Niet dat je per se abstracte beelden hoeft te maken. Een brandpunt tussen 85 en 135 mm is mijn persoonlijke voorkeur voor veel bosbeelden. Deze lenzen geven een lichte compressie die prettig oogt. Het beeld wordt iets meer samengetrokken dan wat we met onze ogen waarnemen. Bovendien kan je de scherptediepte laten verlopen van alles scherp tot een zeer selectieve scherpte door een bewuste keuze van het diafragma.Een totaal ander beeldverhaal creëer je met een groothoek. Ook hier kan je lekker abstract te werk gaan. Richt je camera omhoog en fotografeer de kruinen van de bomen als een abstracte verzameling. Soms kan je de stammen als invoerende lijnen mee laten werken in je compositie.Je moet een groothoek vooral inzetten wanneer er zich interessante voorgronden voordoen. Bossen staan vaak vol ondergroei. Deze kan rommelig zijn, maar juist ook heel fotogeniek. Denk maar aan een resem voorjaarsbloeiers zoals de bosanemoon of de boshyacint. Ook een poeltje of gras kan een welkome voorgrond voor je beelden opleveren. In het najaar, wanneer paddenstoelen wijd verspreid over het bos staan zijn de korte brandpuntsafstanden in het voordeel. Laat de macrolens in je tas zitten en neem naast de paddenstoelen ook een flink stuk bosomgeving mee in beeld. De groothoek accentueert deze allemaal meer of minder, naargelang het gekozen brandpunt. Is de achtergrond rommelig? Deze wordt toch kleiner weergegeven, dus dat stoort weeral minder.Opgelet bij het sterk naar boven richten van de camera! Hierdoor neigen alle bomen naar achter te vallen, net zoals dat bij gebouwen gebeurt. Dat is een onvermijdelijk gevolg van hoe een groothoek het perspectief weergeeft. Houd je de camera waterpas, dan heb je dit euvel niet. Dat zoiets echter ook beeld versterkend kan werken zien we op de spread van dit artikel, een beeldje met 14mm supergroothoek. Vergeet tenslotte niet dat ook brandpuntsafstanden rond de standaard (50mm) knappe beelden kunnen opleveren. Panorama's bijvoorbeeld lukken zeer goed hiermee, maar daarover later meer bij beeldformaten.

 Gebruik de omstandigheden

Licht is een van de pijlers van je beeld. Vanaf de eerste tekenen van licht na de nacht kan je al aan de slag en je kan doorgaan tot zo goed als volslagen duisternis. Silhouetten leg je doorgaans vast tijdens deze vroegste of laatste tijdstippen. Die kunnen sterk overkomen, het warme licht van de zonsopkomst of -ondergang komen hier uitstekend van pas. Ga creatief om met het eerste zonnetje om dit als een zonnesterretje tussen de bomen of takken weer te geven. Beweeg heen en weer of op en neer om ideale vorm te vinden. Zet je diafragma op f/16 of f/22 om het effect te versterken. Vooral als er nog wat ochtendnevel in het bos hangt levert dit een supersfeer op.
Zijlicht geeft dan weer licht op een kant van de stammen terwijl de andere zijde in de schaduw zit. Hierbij kan abstractie zeer mooi werken. Zelfs het mistroostige grijze van een ochtendmist, zonder enige vorm van zonlicht, geeft beelden met sfeer in het bos. Bij normale landschappen zijn dit lichtomstandigheden om van te balen. Trek naar het bos, daar zorgt het gegarandeerd voor een prima sfeer! De mist scheidt de stammen. Naarmate deze verder van je af zijn, worden ze lichter weergegeven. Dit creëert een enorm gevoel van diepte in je beeld. Je kan er hier nog voor kiezen om dit te combineren met veel of weinig scherptediepte. Probeer en experimenteer, er zit zeker iets tussen dat goed zal werken. Ook in het vlakke licht van bewolkte dagen zonder zon kan je zonder meer aan de slag in de bossen. Het gebrek aan contrast zorgt voor belichtingen zonder problemen. Het is niet enkel het licht maar de atmosferische condities, hoe het licht zich verspreidt door de lucht, dat zorgt voor beeldjes met een sterk 3D-effect en tonnen sfeer. Een variatie op mist is regen, gaande van druilerige motregen tot echt hard regenen. In al deze omstandigheden is het mogelijk om te fotograferen. De boomstammen worden kletsnat en hierdoor zwart, wat een sterk gevoel van diepte geeft. Alle stof regent van de bladeren, die zich tooien in hun pure kleur. Met een polafilter haal je de schitteringen en reflecties grotendeels weg. In dergelijke omstandigheden is het lastig fotograferen. Bescherm je apparatuur met een regenhoes, een plastic zak of een douchekapje kan al helpen. Begeef je je onder een dicht bladerdek, dan werkt deze ietwat als een natuurlijk regenscherm. Het duurt even voordat het water daar doorheen sijpelt, maar eens dit gebeurt word je sowieso toch nat. Een ander nuttig hulpmiddel is een paraplu, zowel voor jezelf als voor je apparatuur. 

Tegenlicht

Net als bij landschapsfotografie is tegenlicht een van de mooiste lichtomstandigheden om in te fotograferen. Licht dat speelt door het bladerdek, geeft de bladeren en kleuren een boost. Vooral in combinatie met een neveltje maak je dan prachtige sfeerplaatjes. Een polafilter levert ook hier goed werk door veel reflecties van de blaadjes weg te nemen, zodat er enkel pure kleuren overblijven.Zonneharpen zijn klassieke onderwerpen in het bos. De stralen van de zon, gebroken door het gebladerte, vallen op de nevel en mist en laten deze oplichten in allerlei stralen. Naarmate de zon stijgt aan de horizon, wijzigt ook de richting van de stralen. Dat maakt prachtige sfeerbeelden mogelijk. Vooral 's morgens na een koude nacht en bij een vochtige bodem zijn de omstandigheden ideaal. De meeste kans op nevel en mist heb je in de nazomerse periode en in de herfst. Maar het komt natuurlijk ook in het voorjaar en in de winter voor. Het beschutte karakter van het bos houdt de mist meer gevangen, zodat je langer kan fotograferen. Je kunt met langere brandpuntsafstanden proberen het het mystieke effect te versterken.Ook in het bos geldt: hard contrastrijk zonlicht zorgt voor keiharde schaduwen en lichte plekken. Dan kan je beter niet fotograferen.

Compositie en verhoudingen

De klassieke compositieregels werken natuurlijk ook prima bij bosfoto’s. De regel van derden, de gulden snede, S-curves of helemaal geen regels, het kan allemaal. Van nature biedt het bos een veelheid aan lijnen. We kunnen rijen boomstammen als invoerende lijnen aanwenden. Er is een groot verschil tussen een natuurlijk bos en een aangeplant bos. Dankzij Napoleon zijn heel veel dreven aangeplant in onze bossen. Rechte lanen met aan weerszijden bomen werken sterk als invoerende lijnen en brengen in combinatie met een verdwijnpunt diepte in het beeld. Plaats hier nog ergens wandelaars of een dier, en je krijgt een krachtig beeld. Aanplantingen van bomen in regelmatige verhoudingen leveren dan weer stof voor abstracte beeldjes. Nadeel van deze laatste zijn het minder natuurlijk karakter. Open plekken, bosranden, waterpartijen en bospoelen zijn allemaal plekken die doorgaans mooie beelden opleveren. Ook in het natuurlijke bos, zonder ogenschijnlijke regelmaat, kan je prima composities vinden. Verschillen in reliëf geven ook totaal verschillende composities. Vlakke stukken bos zie er anders uit dan beboste hellingen. Maak gebruik van hoogteverschillen en stop zodoende diepte in je beelden. Gebruik kleuren in je compositie, vooral in de herfst wanneer het bos het mooist oogt, is een bezoekje altijd de moeite. Een in het oog springende boom of struik, zij het door kleur en/of vorm, levert stof voor nieuw beeldmateriaal. Vergeet vooral weerspiegelingen niet. Onderwerpen die herhaald worden in waterpartijen doen het altijd goed. Zelfs de reflectie zelf kan een beeld zijn. Een handige trucje om een compositie te vinden, is de camera op statief te zetten met live-view aan en horizontaal te draaien terwijl je naar het scherm kijkt. Wedden dat er iets opduikt dat je raakt? Probeer ook eens van standpunt te veranderen, soms kan een boom verderop een beeld stukken beter maken. Een laag standpunt, vanop eikeltjeshoogte, of juist een blik van bovenaf geeft je totaal verschillende beelden. Ook met doorkijkjes zijn heel leuke dingen mogelijk: omkader je onderwerp met een onscherpe kring van bladeren. Klassiek, maar het werkt. Het bos is natuurlijk opgebouwd met veel sterke verticale lijnen, de boomstammen. Hiervan kun je natuurlijk verticale beelden maken, maar toch zie je meer horizontale bosfoto’s en -panorama’s. Die werken gewoon goed. Het geeft de uitgestrektheid van het bos beter weer dan een verticaal beeld. Een 16:9-verhouding geeft je dan een breder beeld dan de standaard 2:3. De meeste compactcamera’s hanteren de 4:3-verhouding. Dan kun je altijd nog een andere uitsnede maken en zo een sterker beeld creëren. Zelfs een vierkant formaat levert soms verrassende resultaten op!

Seizoenen

Maak gebruik van alle seizoenen om het(zelfde) bos te bezoeken. In de prille lente, met duizenden schakeringen van fris geel-groen in het ontluikende gebladerte en een ondergroei van voorjaarsbloeiers, waan je in een sprookjeswereld. De zwoele zomeravonden bieden een totaal andere sfeer: het bos is getooid in donkere tinten groen. Ook al is dit mijn minst favoriete seizoen, de dagen zijn dan lekker lang zodat je lange wandelingen kunt maken. De ideale periode om fotogenieke plekjes te ronselen voor later gebruik. Het hoogtepunt in het bos is de explosie van kleur tijdens de herfst. Alle blaadjes ondergaan dezelfde metamorfose van groen naar bruin, met alle tussenliggende tinten, tot ze uiteindelijk op de grond belanden. Ook dan nog kunnen ze meewerken in een compositie. Naargelang de soort boom zijn de kleuren anders. Helaas, met kleuren à la Indian summer zijn we niet gezegend in onze streken. Hiervoor zal je ver moeten reizen. Toch loont het ook hier de moeite. Bomen zoals beuken, esdoorns en berken hebben krachtige kleuren, terwijl soorten als de wilg, elzen en inlandse eiken eerder pover geel tot dorbruin zijn. Naargelang het type bos dat je bezoekt, zal je andere kleurschakeringen zien. Het stille, serene karakter van de winter leg je best vast wanneer er een laagje sneeuw ligt. Fotograferen tijdens sneeuwval is ook een mogelijkheid. Met een variatie van sluitertijd geef je de vallende sneeuwvlokken als strepen of als vlokken weer. Het mooist is als er rijp op de takken zit, dat werkt betoverend. Werk wel snel, want de rijp is uiterst kwetsbaar en het geringste zuchtje wind doet deze in rap tempo verdwijnen.
Tip: Heb je een leuke compositie gevonden, overweeg om eenzelfde beeld in de verschillende seizoenen te maken. Probeer te fotograferen op precies dezelfde plaats en met dezelfde lens en standpunt. Monteer de twee of vier beelden aan elkaar voor nog een imposanter beeld.

Bosgebieden in Vlaanderen

Hoewel Vlaanderen een van de minst beboste gebieden van Europa is, zijn er hier best bossen waar je altijd met goede foto’s huiswaarts keert. Een van de meest fotogenieke bossen is het Hallerbos en het wordt daarom in het voorjaar overspoeld met natuurfotografen. Andere aanraders zijn het Brakelbos, het Muziekbos, Bos Ter Rijst, het Livierenbos en de Koppenberg. Bij de kust zijn er interessante bosgebieden nabij de Panne en De Haan. Ook Drongengoed en de gordelbossen van Bulskampveld zijn het vermelden waard. Verder bieden de wouden van het Hertogenwald stof om jaren te fotograferen.